Boswachter Rein Zwaan: ‘Heb meer respect voor elkaars natuurbeleving’

BAARN Vroeger kwamen er vooral wandelaars en ruiters in het bos. Maar tegenwoordig zie je ook hardlopers, fietsers, mountainbikers en natuurfotografen. Hoe kunnen de verschillende gebruikers in harmonie en verbinding met elkaar van het bos genieten? Een gesprek met Rein Zwaan, teamleider bij Staatsbosbeheer.

Voor ons is het vanzelfsprekend dat er bossen zijn in Baarn en Lage Vuursche. Maar dat het Baarnse buitengebied driehonderd jaar geleden overwegend een open heidelandschap was, is moeilijk voorstelbaar. De bebossing begon in de achttiende eeuw en halverwege de negentiende eeuw bestond ruim een derde deel van het grondgebied uit bos. Die aanleg van bossen had vooral een economische achtergrond.

Natuur ontspant en een bezoek aan het bos draagt bij aan het lichamelijk en geestelijk welzijn van veel mensen. En dat is broodnodig in tijden van een pandemie. In coronatijd is het bosbezoek in Baarn en Lage Vuursche meer dan verdubbeld. Staatsbosbeheer (SBB) is beheerder van de meeste bossen hier. ,,Zowel Kasteel Groeneveld, met het landgoed er achter, maar ook boswachterij De Vuursche, ten westen van de Hilversumsestraatweg. En in de Lage Vuursche hebben we het grootste deel van de bossen in eigendom en beheer’’, vertelt Rein Zwaan.

Rein Zwaan werkt al 16 jaar voor SBB. Hij is teamleider voor het oostelijk deel van de provincie Utrecht. Daar horen ook de bossen in Baarn en Lage Vuursche bij. Staatsbosbeheer speelt een belangrijke rol bij het bewaken van de verbindende rol van de natuur. ,,Sinds 2007 werk ik onder andere in Baarn.’’ Zwaan was de directe collega van de inmiddels gepensioneerde Rein Berends, die als beheerder en teamleider veertig jaar in het gebied heeft gewerkt. ,,Rein Berends was het gezicht in Baarn als het om SBB gaat. Ik was zijn directe collega.’’

We spreken af op een maandagmorgen bij het parkeerterrein in de Kuil van Drakensteyn. Af en toe motregent het een beetje. Het restaurant is gesloten en op de parkeerplaats staat een handjevol geparkeerde auto’s. Rein Zwaan stapt in uniform uit zijn bedrijfsauto. ,,Ik ben teamleider, maar voor de buitenwacht ben ik nog steeds boswachter.’’ Alhoewel hij als manager 90 procent van zijn tijd achter het bureau zit, geniet hij intens van ons rondje door het bos. ,,Ik kom net uit overleggen en vergaderingen. Ik heb een aantal telefoontjes gepleegd en had een volle mailbox, maar als ik hier ben, merk ik dat er een rust over me heen komt.’’

DROOM Zwaan vertelt dat Boswachterij de Lage Vuursche één van de drukst bezochte bosgebieden in de provincie Utrecht is. ,,Vanuit Staatsbosbeheer zal Boswachterij De Vuursche, zoals wij het noemen, zeker in de top 10 staan in Nederland.’’ Het gebied heeft een bovenregionale aantrekkingskracht. ,, Het is niet alleen bedoeld voor inwoners uit Baarn, Amersfoort en Soest, maar er komen ook heel veel mensen vanuit ‘t Gooi en Hilversum en vanuit Amsterdam deze kant op om te recreëren.’’ Zwaan signaleert dat het in coronatijd erg druk is geworden in de natuurgebieden. ,,Natuur is uitermate belangrijk als manier van ontspanning. Dan komt je hoofd weer tot rust en ga je dingen wat meer relativeren. Er zijn veel meer wandelaars en mountainbikers. De laatste tijd is regelmatig in het nieuws dat het dorp en de parkeerplaats hier worden afgesloten vanwege alle drukte, maar als je het bos ingaat, kom je bijna geen mensen meer tegen.’’

De recreatiedruk zal in de toekomst nog verder toenemen’’, voorspelt hij. Hij zou graag zien dat parkeerplaatsen in de toekomst niet meer in het bosgebied liggen, maar aan de randen ervan. ,,Creëer goede voorzieningen waar mensen naartoe komen om zich vandaar uit te verspreiden. En dat mensen vandaar uit met een duurzaam vervoersmiddel het gebied in gebracht worden. Dat kan een elektrische pendelbus zijn of elektrische fietsen. Maar dat is langetermijnvisie, gedacht vanuit het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, waar Baarn en Lage Vuursche deel vanuit maken.

Heb er begrip voor dat iedereen z’n eigen           natuurbeleving heeft en op z’n eigen manier ontspanning zoekt binnen de natuur

ZONERING SBB geeft verschillende groepen gebruikers hun eigen stukje ruimte in het bos. Dat doet SBB door te zoneren en routestructuren aan te bieden. ,,We hebben verschillende wandelroutes, fietspaden, ruiterroutes en mountainbikeroutes. We willen die paden zo leggen dat je ongehinderd, of redelijk ongehinderd van elkaar kunt recreëren.’’ En natuurlijk zijn er ook gebieden waar de natuur voorrang krijgt. ,,Daar leggen we geen voorzieningen neer en routes.’’ En er zijn bepaalde plekken, zoals rond de Kuil van Drakensteyn, waar SBB zorgt voor veel recreatieve voorzieningen. ,,Je kunt er dagkamperen, een tentje opzetten en een balletje trappen.’’

,,Vroeger had je in zo’n bosgebied alleen wandelaars en ruiters, die konden prima samen recreëren.’’ Nu zijn daar andere groepen bijgekomen: mountainbikers, heel veel mensen met een hond, hardlopers en fietsers. De druk op natuurgebieden is steeds groter geworden. De ‘gigantische bevolkingsgroei’ heeft veel veranderd. En mensen brengen veel meer tijd buiten door en zijn mobieler geworden. ,,Dan kunnen al die verschillende vormen van recreatie niet meer helemaal samengaan over dezelfde paden.’’ Terwijl Rein Zwaan het systeem van zonering uitlegt, vliegt er een zwarte specht over. De boswachter merkt het haast zijdelings op. ,,Dat is één van de mooiste vogels die we in Nederland hebben. Zo’n gigantisch mooie zwarte vogel met een rode kop. Daar word ik gelukkig van.’’

,,In coronatijd zie je mensen die voorheen niet of weinig in de bossen kwamen’’, gaat Zwaan verder. Daarbij worden de regels die gelden, niet altijd in acht genomen. ,,Deze mensen kennen de regels niet die ervoor zorgen dat het leefbaar blijft voor planten en dieren, maar die er ook voor zorgen dat de verstandhouding tussen mensen onderling goed blijft.’’ Het afgelopen jaar zijn er flink meer bekeuringen uitgedeeld dan in andere jaren. ,,Ik heb een aantal collega’s die boa zijn. Wij hanteren de toegangsvoorwaarden onder Artikel 461 in het Wetboek Strafrecht. Ga niet buiten wegen en paden, kom niet na zonsondergang in het bos, laat je hond niet los.’’ Een proces verbaal (pv) kost rond de 100 euro. ,,We hebben een periode gehad dat we vooral aan het waarschuwen waren, maar voor bepaalde gedragingen geven we nu gewoon een pv.’’

Zwaan vertelt over het kwetsbare heidegebied De Stulp. ,,Een gebied waar je alleen met wat paarden doorheen kan lopen. Daar komen de boomleeuwerik en roodborsttapuit om weer te gaan broeden en zie je andere kwetsbare soorten. Nu zien we dat mensen over het hek heen klimmen, midden in die hei gaan zitten om te picknicken of met de familie gaan zitten. Dan spreken mijn collega’s ze daar op aan en dan heeft men daar vaak heel weinig begrip voor.’’

Ook mountainbikers willen met regelmaat voor problemen zorgen. Volgens Zwaan heeft het er mee te maken dat veel meer mensen nu op een mountainbike stappen, die vroeger niet in het bos kwamen. ,,Ze rijden zonder helm, met redelijk normale kleren aan en met sportschoenen.’’ Sommigen die over de wandelpaden aan het fietsen zijn, weten niet dat er een mountainbikeroute ligt. Dan gaan we ze uitleggen waarom dat dit niet de bedoeling is en dat we de recreatieve stromen uit elkaar willen halen… De ervaring leert dat het langzamerhand wat beter gaat.’’

Als mensen zich niet aan de regels houden, heeft de kwetsbare natuur er last van. ,,In Ede is een zwangere wolf doodgereden. Er is een kans dat dat gebeurd is door mensen die zich niet aan de regels hielden en toch in het rustgebied zijn gaan lopen. Dat kunnen soms ‘heel donkergroene recreanten’ zijn, die vinden dat ze heel goed bezig zijn met de natuur. Zoals natuurfotografen die een heel mooi plaatje willen maken van een hert, een ander dier of van een bijzondere vogel. Dan komen ze er massaal op af. Er zijn er heel veel die rekening houden met zo’n beest, maar er is een groep die per se het ideale plaatje van zo’n dier wil maken. Zo’n zwarte specht bijvoorbeeld. Fotografen komen zo dichtbij het nest en zijn zo opdringerig dat die vogel zijn jongen verlaat of niet tot broeden komt.’’

Als er meer mensen in het bos zijn, kan dat leiden tot onderlinge confrontaties. ,,Wandelaars die hier vroeger op zaterdag of zondag kwamen, zien dat het veel drukker is en gaan daarover klagen. Maar er staat geen slagboom bij het bos. Iedereen is - tot op zekere hoogte - welkom bij ons. Ik kan niet zeggen ‘Er zijn nu duizend mensen’. U bent nummer duizend en één, u bent niet welkom’… Dat gaat niet.’’ En al die verschillende bosgebruikers hebben allemaal hun eigen natuurbeleving. ,,Ergens vindt die wandelaar dat hij het meeste recht heeft op zijn natuurbeleving, maar dat vindt die natuurfotograaf ook. En dat geldt ook voor de mountainbiker en ruiter. Je kunt niet zeggen dat de ene mens een grotere natuurbeleving heeft dan de ander.’’

VERBINDING Bossen werken verbindend, vindt Zwaan. ,,Maar die verbinding moet je ook onderling maken. Heb er begrip voor dat iedereen z’n eigen natuurbeleving heeft en op z’n eigen manier ontspanning zoekt binnen de natuur. Als ik op m’n mountainbike zit, zeg ik altijd ‘Goedemorgen’ tegen mensen die ik tegenkom - soms tot vervelens aan toe. Pas als fietser of ruiter je snelheid aan en hou je hond bij je als hondenbezitter. En als je niet van honden houdt, ga dan ergens anders wandelen.’’ Mensen moeten elkaar hun eigen natuurbeleving gunnen. ,,Dan hoef je je niet aan de ander te ergeren. Groet elkaar eens vriendelijk. Hou rekening met elkaar, gun elkaar de ruimte. Dan komt het goed…’’ Want de verbinding tussen mensen ligt in de natuur. Dat geldt ook voor hemzelf als teamchef en boswachter. ,,Buiten krijg je verbinding met je gebied en kom je in gesprek met de mensen. Als ik zo’n zwarte specht zie, dan gaat het groene bloed stromen.’’

Eigenlijk moet je rond Utrecht, Amsterdam en Den Haag veel meer natuur aanleggen

Uit een onderzoek van twee jaar geleden kwam dat de recreatiedruk op de Utrechtse Heuvelrug in tien jaar tijd zou verdubbelen vanwege de bevolkingstoename en de woningbouwopgave. ,,Maar toen kwam corona en gingen we in lockdown. Mensen ontdekten massaal de natuur. Binnen een jaar hadden we meer dan een verdubbeling van de recreatiedruk.’’ Zwaan pleit ervoor bestaande natuurgebieden te ontzien door nieuwe natuur te ontwikkelen in de omgeving van steden. ,,Mensen hebben eigenlijk behoefte aan een stuk uitloopnatuur in hun directe woonomgeving. Eigenlijk moet je rond Utrecht, Amsterdam en Den Haag veel meer natuur aanleggen om de eerste druk op te vangen.’’ Wat ook helpt om de recreatiedruk te verminderen, is het bezoek aan de natuur beter te spreiden. Dus kom niet alleen op zaterdag of zondag, maar ook op doordeweekse dagen.

Door John Spijkerman